Tempo rozwoju współczesnego świata jest zaskakująco szybkie. Technologia, którą człowiek wyprodukował i którą cały czas udoskonala pozwala mu na tworzenie supernowoczesnych maszyn. Ich niezwykła precyzja połączona z szybkością działania umożliwiają znaczne skrócenie pewnych procesów. Czynności, które dawniej zajmowały naukowcom lata obecnie zajmują miesiące a nawet tygodnie. Owocuje to m.in. coraz skuteczniejszą walką z chorobami, a co za tym idzie wydłużeniem życia człowieka i poprawieniem jego jakości. Dzięki temu wyliczenia Krajowego Rejestru Nowotworów, z których wynika, że ludzie po 60 roku życia 10-krotnie częściej chorują na raka niż osoby w wieku 20-40 lat [1], nie są aż tak bardzo przerażające.

Bez pomocy osiągnięć technologii nie bylibyśmy dziś świadkami stworzenia szczepionki na malarię, będącą dotąd jedną z trzech chorób zakaźnych (obok HIV i gruźlicy) zbierających największe śmiertelne żniwo. W 2010 wg WHO liczna zgonów spowodowanych przez malarię to ponad 660 000 ofiar, z czego większość to dzieci do lat 5 pochodzące z Afryki [2].

Jednak zadaniem technologii jest nie tylko tworzenie nowych form. Niekiedy postęp technologiczny ma służyć wcześniej opisanemu przyśpieszaniu pewnych procesów, ich udoskonalaniu oraz zwiększaniu ich dostępności. Nowe nie zawsze znaczy lepsze. Historia ludzkości pokazuje nam, że w niektórych przypadkach korzystanie z tego, co daje nam natura przynosi najlepszy skutek.

Jednym z takich przykładów jest niewątpliwie działanie pola magnetycznego.

Wpływ pola magnetycznego na organizmy żywe, w szczególności człowieka, nie jest jeszcze do końca zbadany, ale obserwacje z ostatnich 25 lat wykazały, że pod wpływem pola magnetycznego jony znajdujące się w komórce ulegają przemieszczeniom powodując hiperpolaryzację błony komórkowej. Przyśpiesza to przemianę materii, zwłaszcza w trakcie zachodzących procesów energetycznych, i wpływa na zwiększone możliwości wykorzystania tlenu przez komórkę [3].

Wiele organizmów żywych reaguje bardzo wyraźnie na nawet niewielkie zmiany pola geomagnetycznego. Niektóre gatunki ptaków (gołębie) oraz owadów (pszczoły) orientują się według pola magnetycznego naszej planety. Zmysł magnetyczny posiadają również bakterie i kijanki żaby Xenopus Laevis (będącej często obiektem eksperymentów medycznych) [4]. Największym magnesem blisko człowieka jest Ziemia, której pole magnetyczne oddala szkodliwe promieniowanie słoneczne i określa charakter czasu na obu półkulach. Oddziaływanie pól magnetycznych utrzymuje równowagę w Wszechświecie.

Już w starożytności ojciec medycyny Hipokrates opisał lecznicze działanie pola magnetycznego na człowieka, ale swój rozkwit terapia magnetyczna zawdzięcza Wiliamowi Gilbertowi (1544 – 1603). Magnetyzm znany z czasów antycznych Gilbert opisał za pomocą fizyki doświadczalnej. Kula ziemska jest wielkim magnesem, do którego każdy mały magnes jest podobny. Małe magnesy otacza niewidzialne pole siłowe, które rozchodzi się we wszystkich kierunkach. Gilbert jako pierwszy podał (czasami fałszywe) sposoby wytwarzania magnesów stałych i stworzył model zmiennych oddziaływań magnetycznych. Pomogło to wyjaśnić działanie świata zewnętrznego, szczególnie Ziemi i ciał niebieskich, na organizm ludzki. Dzięki możliwości wytwarzania sztucznych i trwałych magnesów rozkwita terapia magnetyczna. „Magnetyzowanie” uzyskuje podstawy techniczne i aparaturowe, a pewne elementy magnetyzmu przetrwały do dziś w diagnostyce i terapii medycznej [5].

Ponad 150 lat później Friedrich W. Klärich (1721 – 1780) ponownie pochylił się nad działaniem pola magnetycznego. Równolegle pojawia się nowa metoda wytwarzania sztucznych magnesów (John Michell, 1750) kuracja magnetyczna przechodzi swój renesans i staje się modna. Mniej więcej w tym samym czasie wiedeński doktor Franz Anton Mesmer (1734 – 1815) dochodzi on do wniosku, że źródłem siły leczniczej jest nie sam magnes lecz ogólnie działająca zasada, której nadaje nazwę magnetyzmu życiowego (zwierzęcego) [6].

Znaczenie pola magnetycznego dla organizmów żywych zostało trafnie określone przez niemieckiego fizyka Wernera Heisenberga (1901 -1976), który oświadczył, iż energia magnetyczna jest elementarną energią od której zależy życie organizmu.

Pierwsze długotrwałe loty kosmiczne pokazały, że brak naturalnego pola magnetycznego Ziemi powoduje bezsenność, wyczerpanie, depresję i osteoporozę. W związku z tym Amerykanie i Rosjanie zlecili wyprodukowanie takiego magnesu, który byłby lekki i mocny oraz można by go było zastosować zarówno w kombinezonach jak i na statkach kosmicznych.

Jak widać na przestrzeni wieków ludzie zauważali wszechobecność pola magnetycznego w przyrodzie ożywionej i nieożywionej oraz jego wpływ na środowisko. Nieznana siła, której nie widać, a której działanie jest odczuwalne, budziła w człowieku lęk, ciekawość, niedowierzanie. W magnetyzmie było coś magicznego, na zrozumienie czego potrzebne były stulecia.

Mechanizmy działania pól magnetycznych są skomplikowane, a ich wpływ na organizmy żywe bada się za pomocą skomplikowanych aparatur [7]. Dzięki rozwojowi technologicznemu w ostatnich kilkunastu latach zaobserwować można duże zainteresowanie leczniczym zastosowaniem pól magnetycznych, zwłaszcza tych małej częstotliwości. Obecny rozwój technologiczny powoduje, iż dostępność aparatów generujących pole magnetyczne jest w zasadzie ograniczona jedynie przez finanse. W urządzenia takie wyposażone są profesjonalne placówki medyczne, zajmujące się rehabilitacją i walką z bólem. Również osoby prywatne mogą zaopatrzyć się w aparaty do magnetoterapii i z powodzeniem korzystać z nich w domu.

Ogólna definicja magnetoterapii określa ją, jako wykorzystywanie leczniczego działania magnesów i urządzeń wytwarzających pole magnetyczne o różnej charakterystyce fizycznej na ustrój człowieka. Pole magnetyczne jest wytwarzane przez poruszające się w sposób uporządkowany ładunki elektryczne, naładowane ciała, a także przez prądy przesunięcia w dielektryku. Występuje ono dookoła dowolnego przewodnika z prądem bez względu na materiał z jakiego jest wykonany i rodzaj jego przewodnictwa.

Leczenie polem magnetycznym niesie ze sobą wiele korzyści wynikających m.in. z faktu, iż przenika ono przez wszystkie struktury ustroju w odróżnieniu od innych postaci energii, które ulegają pochłonięciu do pewnej głębokości tkanek [8]. Ubranie, bandaże, gips a nawet metal nie są przeszkodą dla pola magnetycznego, co pozwala na bardzo szybkie rozpoczęcie wspomagania procesu leczenia (np. po świeżym złamaniu nogi czy endoprotezoplastyce). Pole magnetyczne efektywnie działa zarówno na tkankę kostną jak i tkankę łączną. Jest zabiegiem nietermicznym – w trakcie pacjent nie odczuwa ani ciepła ani zimna. Dodatkowym atutem tego typu leczenia jest fakt, iż w zasadzie nie ma ono skutków bocznych.

Prądy elektryczne indukowane w tkankach mogą mieć wpływ na występujące w organizmie substancje o właściwościach piezoelektrycznych, powodując ich mechaniczne odkształcenie. Jedną z takich substancji jest kolagen, którego włókna stanowią organiczne podłoże kości, dentyna, keratyna i wiele innych związków białkowych. Oddziaływaniem tym tłumaczy się korzystny wpływ pól magnetycznych na proces tworzenia kostniny w przypadku utrudnionego zrostu kostnego [10].

Pole magnetyczne dzieli się na statyczne i dynamiczne. Pierwsze jest wytwarzane przez różnego rodzaju magnesy, drugie powstaje na skutek indukcji tego pola w wyniku przepływu prądu przez dany przewodnik. Pola te są zarówno stałe jak i impulsowe.

W leczeniu stosuje się najczęściej impulsowe pole magnetyczne o częstotliwości do 60 Hz (w Polsce do 50Hz ze względu na częstotliwość prądu sieciowego). W magnetoterapii korzysta się z impulsów o różnych kształtach (o przebiegu prostokątnym, trójkątnym, trapezowym i sinusiodalnym – w zależności od rodzaju schorzenia) [11]. Trzeba tu pamiętać, że impulsy o szybkim narastaniu i zanikaniu pola indukują większe wartości napięcia elektrycznego w tkankach.

Urządzenia do magnetoterapii polem małej częstotliwości zbudowane są z generatora prądu małej częstotliwości oraz z aplikatora, w którym przepływający prąd indukuje pole magnetyczne.

O rodzaju zastosowanego aplikatora pola magnetycznego decyduje zazwyczaj obszar, który ma być zabiegowi poddany. Generatory pola magnetycznego najczęściej mają okrągły kształt i różną średnicę. Mniejsze, o średnicy kilkunastu centymetrów z powodzeniem stosuje się na kończyny, większe na obręcz barkową, biodra czy szyję. Generalna zasada jest taka, aby aplikator obejmował obszar dotknięty patologią. Niekiedy korzysta się z aplikatorów płaskich, ale w ich przypadku pole magnetyczne jest bardziej rozproszone.

Aby zastosować zabieg magnetoterapii należy ustawić kilka parametrów, dopasowywanych do konkretnego typu schorzenia. Istotne są: częstotliwość pola magnetycznego, jego natężenie, rodzaj pola oraz czas trwania zabiegu. Ponieważ leczenie polem magnetycznym jest bezpieczne bez przeszkód można stosować je przez dłuższy czas. Pozwala to także na bezpieczne korzystanie przez pacjentów z generatorów pola magnetycznego w warunkach domowych.

Średni czas zabiegu to około 15 minut, ale w niektórych przypadkach zabieg można przedłużyć nawet do 60 minut. Niewskazane jest aplikowanie pola magnetycznego krócej niż 5 minut. Stosuje się seryjność zabiegów – od 10 do 15. Początkowo zabieg należy wykonywać codziennie, następnie co drugi dzień, dochodząc nawet do 2 razy w tygodniu. Zabiegów magnetoterapeutycznych nie powinno się wykonywać po godzinie 21, ponieważ mogą spowodować kłopoty ze snem. Podkreślić należy, że problemy te są przemijające.

Częstotliwość pola magnetycznego ma w magnetoterapii kluczowe znaczenie. W fizjoterapii stosuje się ogólnie obowiązującą zasadę: stany ostre podlegają pod częstotliwość 1 – 5 Hz, podostre 5 – 20 Hz, przewlekłe 20 – 50 Hz.

Dawkowanie natężenia pola magnetycznego kieruje się zasadą podobna do tej obowiązującej przy doborze częstotliwości. Procesy ostre, którym towarzyszy duży ból – dawki poniżej 3 mT, podostre do 5mT, przewlekłe powyżej 5 mT [12].

Poniżej tabela ilustrująca stosowanie pola magnetycznego w przypadku poszczególnych dolegliwości.

Kształt: R-twardy, S-miękki, HR-półtwardy, HS-półmiękki

Korzyści płynące z terapii polem magnetycznym są bardzo rozległe. Poza, wspomnianą wcześniej przenikalnością przez wszystkie struktury ustroju pole magnetyczne pobudza procesy oddychania komórkowego i regeneracji tkankowej, usprawnia krążenie obwodowe krwi (przyspiesza rozwój krążenia obocznego w uszkodzonej tkance), skraca czas gojenia się zmian troficznych na skórze, powoduje lepsze zaopatrzenie tkanek w tlen i efektywniejsze jego wykorzystanie. W przypadku utrudnionego zrostu kostnego przyspiesza powstawanie kostniny. Krwiaki i obrzęki pourazowe po zastosowaniu pola magnetycznego szybciej się wchłaniają.

Magnetoterapia ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz wywołuje reakcje przebiegające przy udziale hormonów i enzymów. Działa hamująco na procesy destrukcyjne i pobudzające reaktywność immunologiczną ustroju w przypadku zmian zapalnych i degeneracyjnych w stawach. Ma korzystny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy dzięki zmniejszaniu napięcia naczyń mózgowych i polepszenie metabolizmu tkanki nerwowej [13].

Kolejnym z „dobrodziejstw” magnetoterapii jest fakt, iż można stosować ją równolegle z innymi zabiegami fizykalnymi (ultradźwięki, laseroterapia, zabiegi elektrolecznicze, masaż), co w efekcie wzmacnia jej efekt terapeutyczny.

Bibliografia:

1. www.zdrowie.wp.pl/zdrowie/aktualności/art666,dramatyczny-wzrost-zachorowalności-na-raka.html
2. www.medonet.pl/zdrowie-na-co-dzien,artykul,1687395,1,pierwsza-skuteczna-szczepionka-na-malarie,index.html/
3. Magiera L., Walaszek R.: Masaż sportowy z elementami Odnowy Biologicznej, Wydawnictwo BIOSPORT, Kraków 2003
4. Korpikiewicz H.: Kosmiczne rytmy życia. Wstęp do kosmoekologii, Książka i Wiedza, Wydanie 1, Warszawa 1996
5. Michalik M. B. (red.): Kronika Medycyny, Wydawnictwo „Kronika”, Wydanie I, Warszawa 1994
6. Tamże
7. Mika  T., Kasprzak W.: Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie IV uzupełnione, Warszawa 2000
8. Kasperczyk T., Magiera L., Mucha D., Walaszek R.: Masaż z elementami rehabilitacji, Wydawnictwo REHMED, Kraków  2003
9. Magiera L., Walaszek R.: Masaż sportowy z elementami Odnowy Biologicznej, Wydawnictwo BIOSPORT, Kraków 2003
10. Mika  T., Kasprzak W.: Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie IV uzupełnione, Warszawa 2000
11. Magiera L., Walaszek R.: Masaż sportowy z elementami Odnowy Biologicznej, Wydawnictwo  BIOSPORT, Kraków 2003
12. Mika  T., Kasprzak W.: Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie IV uzupełnione, Warszawa 2000
13. Magiera L., Walaszek R.: Masaż sportowy z elementami Odnowy Biologicznej, Wydawnictwo BIOSPORT, Kraków 2003